Муқаддима ва Заминаи Таърихии ТАҚХ "Зудамал"
Ташкилоти Амонатии Қарзии Хурд "Зудамал", ки қаблан бо номи ҶСК ТАҚХ "Кредит-Экспресс" фаъолият мекард, дар Тоҷикистон ҳамчун яке аз аввалин ташкилотҳои амонатии қарзии хурд пас аз қабули қонунгузорӣ дар бораи молияи хурд таъсис ёфтааст. Ин ниҳоди молиявӣ дар солҳои аввали асри 21 ба қайд гирифта шуда, дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи ташкилотҳои молияи хурд" фаъолият мекунад. Ташкилоти "Зудамал" аъзои Фонди суғуртаи пасандозҳо буда, ин барои муштариён сатҳи муайяни эътимоднокиро таъмин менамояд. Ҳарчанд санаи дақиқи таъсиси он тасдиқ нашудааст, аммо мавқеи пешравии он дар бозор аҳамияти бузург дорад.
Модели асосии тиҷоратии "Зудамал" ба пешниҳоди қарзҳои хурд ба шахсони воқеӣ, соҳибкорон ва соҳибони тиҷоратҳои хурд равона шудааст. Бозори асосии онҳо корхонаҳои хурди хидматрасонӣ ва савдо, ки ҳам дар шаҳрҳо ва ҳам дар деҳот фаъолият мекунанд, инчунин оилаҳои дорои даромади кам мебошанд, ки ба хизматрасониҳои молиявӣ дастрасии маҳдуд доранд. Мавқеи ин ташкилот ҳамчун пешрав дар соҳаи худ, онро дар байни муассисаҳои молиявии кишвар ҷойгоҳи муҳим медиҳад. Роҳбарии ташкилот аз ҷониби мутахассисони ботаҷриба, аз ҷумла Директори генералӣ Мамадназарова Сарфиёмо (мувофиқи маълумоти соли 2014), идора карда мешавад, гарчанде ки тафсилоти дигари ҳайати роҳбарикунанда дар омма дастрас нест.
Маҳсулот ва Хизматрасониҳои Қарзии "Зудамал"
"Зудамал" доираи васеи маҳсулот ва хизматрасониҳои қарзиро пешниҳод мекунад, ки ба ниёзҳои гуногуни аҳолӣ ва соҳибкорони хурд дар Тоҷикистон мутобиқ карда шудаанд. Ин пешниҳодҳо ба дастгирии фаъолиятҳои тиҷоратӣ, оғози тиҷоратҳои нав ва қонеъ гардонидани эҳтиёҷоти шахсии оилавӣ равона шудаанд.
- Қарзҳои тиҷорати хурд: Ин қарзҳо барои маблағгузории фаъолиятҳои тиҷоратии хурд, ба монанди савдо, хидматрасонӣ ва истеҳсолот пешбинӣ шудаанд. Онҳо ба соҳибкорон имкон медиҳанд, ки гардиши маблағҳои худро беҳтар кунанд, мол харидорӣ намоянд ё таҷҳизотро нав кунанд.
- Қарзҳои оғозёбии соҳибкорӣ: Барои онҳое, ки мехоҳанд тиҷорати навро оғоз кунанд, "Зудамал" сармояи ибтидоӣ пешниҳод мекунад. Ин қарзҳо барои оғози корҳои нав, ба монанди хариди таҷҳизоти асосӣ ё ба иҷора гирифтани ҷойҳои корӣ, кӯмак мерасонанд.
- Қарзҳои хурди шахсӣ: Ин қарзҳо барои қонеъ гардонидани эҳтиёҷоти хонаводагӣ, ба монанди хариди ашёи рӯзгор, пардохти хизматрасониҳои тиббӣ ё дигар хароҷоти ғайричашмдошт пешбинӣ шудаанд. Онҳо одатан кӯтоҳмуддат мебошанд.
Маблағи қарзҳо аз тақрибан 1 000 сомонӣ (тақрибан 90 доллари ИМА) оғоз шуда, то 100 000 сомонӣ (тақрибан 9 000 доллари ИМА) мерасад, гарчанде ки ин маълумот тасдиқ нашудааст. Фоизи солонаи қарзҳо дар ҳудуди 24-36% тағйир меёбад, вале фоизи мукаммали солона (APR), ки ҳамаи хароҷотро дар бар мегирад, метавонад аз 30% то 45% бошад (ин маълумот низ тасдиқ нашудааст). Мӯҳлати қарзҳо аз 3 то 24 моҳро дар бар мегирад, ки вобаста ба намуди қарз ва эҳтиёҷоти муштарӣ фарқ мекунад. Пардохтҳо одатан ҳармоҳа ё думоҳа сурат мегиранд.
Сохтори пардохтҳо инчунин ҳаққи коркард ё ибтидоиро дар бар мегирад, ки аз 1% то 3% аз маблағи қарзро ташкил медиҳад (тасдиқ нашудааст). Барои пардохтҳои дермонда ҷаримаи тақрибан 2% дар як моҳ аз маблағи асосии қарзи пардохтнашуда ситонида мешавад. Аҳамият додан муҳим аст, ки "Зудамал" барои пардохти пеш аз мӯҳлат ҷарима намеситонад, ки ин ба қарзгирандагон имконият медиҳад, ки қарзи худро пештар баргардонанд ва аз фоизҳои иловагӣ сарфа кунанд. Барои қарзҳои то 5 000 сомонӣ, одатан гарав талаб карда намешавад. Аммо, барои қарзҳои калонтар, гарави амволи манқул (масалан, таҷҳизот ё чорво) ё кафилӣ талаб карда мешавад.
Раванди Муроҷиат, Талабот ва Фаъолияти "Зудамал"
Раванди муроҷиат барои гирифтани қарз аз "Зудамал" тавассути якчанд каналҳо дастрас аст, ки бароҳатии муштариёнро таъмин мекунанд. Қарзгирандагони эҳтимолӣ метавонанд ба яке аз 5 филиали ташкилот дар Душанбе, Хуҷанд, Кӯлоб, Қӯрғонтеппа ва Истаравшан муроҷиат кунанд. Илова бар ин, муроҷиат тавассути шарикони пардохтӣ, ба монанди терминалҳои Express Pay ва нуқтаҳои Golden Korona, имконпазир аст. Гарчанде ки вебсайти расмӣ (www.credit-express.tj) вуҷуд дорад, функсияи муроҷиати рақамӣ тавассути шакли онлайн маҳдуд ё тасдиқ нашудааст.
Барои муроҷиат ва тасдиқи қарз, "Зудамал" як қатор ҳуҷҷатҳо ва талаботро талаб мекунад. Инҳо дар бар мегиранд: шиноснома ё корти миллии аксдор; тасдиқи суроғаи истиқомат (масалан, квитансияи пардохти хизматрасониҳои коммуналӣ); ва барои қарзҳои тиҷоратӣ, маълумот дар бораи тиҷорат ё кафил. Ташкилот аз модели хусусии баҳодиҳии кредитӣ истифода мебарад, ки тасдиқи даромад, гардиши нақди тиҷорат ва таърихи кафилро муттаҳид мекунад. Барои қарзҳои кишоварзӣ ва тиҷоратҳои хурд, ташрифи кормандони ташкилот ба макони фаъолият низ анҷом дода мешавад.
Усулҳои пардохти қарз пас аз тасдиқ низ гуногунанд: муштариён метавонанд маблағи қарзро нақд аз филиал гиранд, тавассути интиқоли бонкӣ ба бонкҳои маҳаллӣ дастрас кунанд, ё аз нуқтаҳои пардохтии Express Pay ё Golden Korona гиранд. Ҷамъоварии қарз ва ситонидан аз ёдраскуниҳои худкори SMS ва зангҳои телефонӣ оғоз меёбад, ки 5 рӯз пеш аз мӯҳлати пардохт шуруъ мешаванд. Дар ҳолатҳои дермондагии дарозмуддат, парвандаҳо ба агентиҳои коллекторӣ (масалан, "КредитЭкспресс Финанс" дар Русия, ки як созмони алоҳида аст) супорида мешаванд ва дар ҳолатҳои ниҳоӣ, чораҳои ҳуқуқӣ андешида мешаванд.
Технология, Дастрасӣ ва Вазъи Меъёрии "Зудамал"
Дар робита ба технология, "Зудамал" ҳоло як барномаи мобилии махсус барои iOS ё Android надорад (ин маълумот тасдиқ нашудааст). Аммо, муштариён метавонанд тавассути вебсайти ташкилот маълумотро дар бораи бақияи қарз ва ҷадвали пардохтҳо дастрас кунанд. Вебсайти расмӣ (www.credit-express.tj) дорои функсияҳои маҳдуд аст ва ҳузури "Зудамал" дар шабакаҳои иҷтимоӣ муайян нашудааст. Бо вуҷуди ин, дастрасии ҷуғрофии ташкилот бо шабакаи филиалҳояш дар минтақаҳои асосии кишвар, аз ҷумла Суғд, Хатлон, Душанбе ва Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, инчунин тавассути шабакаи васеи шарикони пардохтӣ дар саросари кишвар таъмин карда мешавад.
Тахмин меравад, ки "Зудамал" тақрибан 4 500 қарзгирандаи фаъол дорад, ки диққати асосиро ба соҳибкорони деҳот (55%) ва занон (40%) равона кардааст. Ин нишондиҳандаҳо зарурияти дастгирии ин сегментҳои аҳолиро таъкид мекунанд. Дар робита ба вазъи меъёрӣ, "Зудамал" аз ҷониби Бонки миллии Тоҷикистон ҳамчун ташкилоти амонатии қарзии хурд иҷозатнома дорад ва дар нақшаи суғуртаи пасандозҳо иштирок мекунад. То имрӯз, ягон сабти оммавии ҷарима ё татбиқи чораҳои танзимкунанда алайҳи ташкилот вуҷуд надорад. Бонки миллии Тоҷикистон ҳамасола санҷишҳои аудитиро анҷом медиҳад, ки ин шаффофият ва риояи меъёрҳоро таъмин менамояд.
Барои ҳифзи ҳуқуқи истеъмолкунандагон, "Зудамал" шартномаҳои қарзии оммавиро, ки аз ҷониби Бонки миллии Тоҷикистон талаб карда мешаванд, истифода мебарад ва ҳаққи хизматрасониҳоро дар ҳуҷҷатҳои пешниҳодӣ ба таври шаффоф нишон медиҳад. Инчунин, механизми баррасии шикоятҳо тавассути омбудсмени Бонки миллии Тоҷикистон дастрас аст. Ин тадбирҳо барои таъмини ҳифзи ҳуқуқҳои қарзгирандагон муҳиманд.
Мавқеъ дар Бозор, Таҷрибаи Муштариён ва Маслиҳатҳо барои Қарзгирандагон
"Зудамал" дар бозори молияи хурди Тоҷикистон ҳамчун яке аз се ташкилоти амонатии қарзии хурд, ки аввалин шуда иҷозатнома гирифтаанд, мавқеи пешсафиро ишғол мекунад. Рақибони асосии он дар бозор ТАҚХ "ИМОН Интернешнл", ТАҚХ "Фуруз" ва ТАҚХ "Арванд" мебошанд. "Зудамал" худро бо шабакаи васеи шарикони пардохтӣ (Express Pay, Golden Korona) ва таваҷҷӯҳи махсус ба соҳибкорони хурд ва маблағгузории кишоварзӣ фарқ мекунад. Барои оянда, ташкилот нақша дорад, ки дар шаҳрҳои хурд филиалҳои навро кушояд ва рушди каналҳои рақамӣ дар ҳоли баррасӣ қарор дорад.
Дар робита ба таҷрибаи муштариён, рейтингҳои оммавии агрегатсияшуда дастрас нестанд. Аммо, муштариён осонии пардохтро тавассути терминалҳо қадр мекунанд, гарчанде ки вақти хизматрасонӣ метавонад фарқ кунад. Шикоятҳои гоҳ-гоҳӣ дар бораи таъхир дар пардохти қарз ва вокуниши миёнаи хадамоти муштариён вуҷуд доранд. Кормандони филиалҳо ба забонҳои тоҷикӣ ва русӣ ҳарф мезананд ва огоҳиномаҳои SMS ба забонҳои маҳаллӣ ирсол мешаванд, ки ин муоширатро бо муштариён осон мекунад. Мисолҳои муваффақият, аз қабили афзоиши даромади хонаводаҳо тавассути қарзҳои васеъгардонии хоҷагиҳои хурд, мавҷуданд, аммо тафсилоти мушаххаси онҳо ошкор нашудааст.
Маълумоти молиявии "Зудамал" ба таври оммавӣ дастрас нест. Даромади солонаи тахминии фоизӣ тақрибан 2 – 2,5 миллион сомониро ташкил медиҳад (ин маълумот тасдиқ нашудааст). Сармояи ибтидоӣ аз ҳисоби саҳмдорони хусусии дохилӣ буда, ташкилот имкониятҳои ҷалби маблағгузории донорҳои байналмилалиро (масалан, Бонки Рушди Осиё) меомӯзад. Ҳаҷми портфели қарзӣ тақрибан 20 миллион сомонӣ буда, сатҳи қарзҳои ғайрифаъол тақрибан 7% -ро ташкил медиҳад (ин маълумот тасдиқ нашудааст). Ташкилот сатҳи захираҳоро мувофиқи дастурҳои Бонки миллии Тоҷикистон дар сатҳи 10% нигоҳ медорад.
Маслиҳатҳои Амалӣ барои Қарзгирандагони Эҳтимолӣ
Барои онҳое, ки мехоҳанд аз "Зудамал" қарз гиранд, якчанд маслиҳатҳои амалӣ муфид хоҳанд буд:
- Маълумоти дақиқро тафтиш кунед: Азбаски бисёре аз тафсилоти фаъолиятӣ ва молиявӣ тасдиқ нашудаанд, тавсия дода мешавад, ки мустақиман аз ТАҚХ "Зудамал" ҳуҷҷатҳои пешниҳоди қарз ва гузоришҳои молиявии аудитро талаб кунед. Ин ба шумо имкон медиҳад, ки қарори огоҳона қабул кунед.
- Шартҳои қарзро бодиққат хонед: Пеш аз имзои ҳама гуна шартнома, ба фоизи солонаи мукаммал (APR), ҳаққи коркард, ҷаримаҳо барои пардохтҳои дермонда ва дигар хароҷот диққати махсус диҳед. Мутмаин бошед, ки ҳамаи шартҳоро пурра мефаҳмед.
- Қобилияти пардохтпазирии худро арзёбӣ кунед: Пеш аз гирифтани қарз, қобилияти молиявии худро барои пардохти саривақтии қарз арзёбӣ кунед. Нақшаи буҷет тартиб диҳед, то боварӣ ҳосил кунед, ки метавонед ӯҳдадориҳои қарзии худро иҷро кунед.
- Ҳуҷҷатҳои заруриро омода кунед: Ҳамаи ҳуҷҷатҳои талабшаванда, аз қабили шиноснома, тасдиқи суроға ва ҳуҷҷатҳои тиҷоратӣ (агар лозим бошад) -ро пешакӣ омода кунед, то раванди муроҷиат тезтар гузарад.
- Бо кормандони ташкилот муошират кунед: Агар шумо ягон савол ё нигаронӣ дошта бошед, шарм надоред, ки бо кормандони "Зудамал" дар филиалҳо ё тавассути телефон тамос гиред. Онҳо бояд ба шумо маълумоти заруриро диҳанд.
- Истифодаи шарикони пардохтӣ: Агар шумо дар минтақаҳои дурдаст зиндагӣ кунед, имконияти пардохти қарз тавассути терминалҳои Express Pay ё нуқтаҳои Golden Korona метавонад барои шумо хеле қулай бошад.
ҶСК ТАҚХ "Зудамал" ҳамчун як бозигари калидӣ дар соҳаи молияи хурди Тоҷикистон, имкониятҳои муҳимро барои рушди тиҷорат ва қонеъ гардонидани эҳтиёҷоти молиявии аҳолӣ фароҳам меорад. Бо дарназардошти маслиҳатҳои дар боло зикршуда, қарзгирандагони эҳтимолӣ метавонанд қарорҳои беҳтаринро қабул кунанд ва аз хизматрасониҳои ин ташкилот ба таври муассир истифода баранд.
